Seyyahatnameyi Hudud-i Kitabı'nda Zilan'a Bağlı Aşiretler

Hurşit Paşa tarafından 1847 yılında hazırlanan "Seyyahatnameyi Hudud" adlı kitapta, Zilan Aşiretler Fedaresyonuna bağlı aşiretlerden bahsederken, şu aşiretler yazılmış:
Redki, Eyleyanlu, Aliyalu, Dılxêri, Kurdıki, Gelturi, Şêxbızıni, Cemaldini, Bizkanlu, Süveydanlu, Bıruki, Qereçoli, Millivan, Azizi, Moti, Salanlu, Karahacılar ve Hazekanlu.


Kitaptan ilgili kısmı sizlerle paylaşıyoruz:

Zilânlu Aşîretinin Tavâ’ifiyle Ahvâl-i Sâ’iresi:
Redki tâ’ifesi,
Eyleyanlu tâ’ifesi,
‘Aliyalu tâ’ifesi,
Dılxerilu tâ’ifesi,
Kürdikânlu tâ’ifesi,
Geltûranlu tâ’ifesi,
Şeyh Bızınî tâ’ifesi,Cemâldinlu tâ’ifesi,Bizkânlu tâ’ifesi,Süveydânlu tâ’ifesi,Brukânlu tâ’ifesi,Kereçolli tâ’ifesi,Milliyân yâhûd Millivân tâ’ifesi,Azîzî tâ’ifesi,Motanlu tâ’ifesi,Salanlu tâ’ifesi,Karahacılar tâ’ifesi,Hazekânlu tâ’ifesi.

Cem’an (Toplam) Hâne Adet: 1500

Not: Kimlerin nereler de yaşadığını belirtir. Ayrıca Zilan Kürtlerinin lideri Redkanlı Hüseyin Ağa ve oğlu Kasım Ağa'dan da bahseder.

Ehl-i Vukufdan birinin rivâyetine göre işbu Zilânlu Aşîreti an asıl Diyarbekir tarafından Erzurum ve Kars eyâletlerine gelüp sâkin olmuşlarsa da bir müddet zarfında tekessür eylemeleriyle eyâleteyn-i mezkûreteyn dahilindeki kâ’in yaylâk ve kışlaklarda sığışmaz oldukları cihetiyle ziyadeceleri Revân tarafına geçmiş bulunduklarından beri tarafda kalan mikdârları, Revân’da bulunan ağalarının taht içinde bulunmuş olduğu hâlde Rusyalu Revânı zapt ve teshîr eylediği târihde aşiret-i merkûmenin büyük ağası bulunan Ziânlu Hüseyin Ağa Tevâb’i olan Zilânlu tavâ’ifinin kâffesiyle Bâyezîd’e gelüb bir buçuk sene kadar meks ve ikamet eylemişiken Rusyalu müstevli oldukta ağâ-yı merkûm Hôy naklederek altı, yedi sene Karini nâm mahalde sâkin olduktan sonra Hacı Kâmilî Paşa hazretlerinin Erzurum Vâlîliği Hengâmında Kars sancağına nakleyleyecek olduğu İranlu’nun ma’lûmu oldukta ağâ-yı merkûmun oğlu olup el-yevm cânibi saltanat-ı seniyyeden beru tarafta bulunan aşîreti merkûme ağası Kasım Ağa’yı evlâd-ü ıyâli ile pederi Hüseyin Ağa’nın bir zevcesini rehin tarikiyle Hôy kasabasına celb edüb göz habsine almış ve bu halde merkûm Hüseyin Ağa göçüb Kars sancağında Kağızman kazâsına gelmiş olmağla İranlu merkuma rağmen oğlu Kasım Ağa’yı Tahran’a aldırub, oradan Lôristan’a nefy ve tağrîb etmiş beş, altı sene bu hâl üzere imrâr-ı evkât olunduktan sonra Hüseyin Ağa Kağızman’da fevt olmağın İranlu merkum Kasım Ağa’yı kayd-ı nefiyden ıtlâk ederek Tahran’a celb ve bir çok iltifâta mazhar eyledikten sonra mütevffâ pederi ile Kars tarafında bulunan aşîreti yine öte tarafa göçürülüb nakl ederse ziyadesiyle mükâfat olunacağı vaad ederek ol suretle beru tarafa gelmesine ruhsat vermiş olduğuna binâen merkum Makû’da kalan evlad-ü iyâli ile pederinin zevcesini kurtarmak zımnında pederinin kağızman’da olan dîger ıyâl ve evlâdını aşiretten bir yüz hâne kadar kesân ile berâber alub Hôy tarafına nakl ve bir kış mevsimi meks ve ikamet ve bu suretle İranluyu mütmain edüb kendüsünün ve pederinin evlâd-ü iyâllerini ba’de-t tahlîs Bâyezîd sancağına avdet ve bu sırada Anadolu ordûy-ı hümâyûnu müşiri bulunan Reşîd Paşa hazretlerine tereddüd ederek isti’tâf-ı merhamet etdiğini ba’zı erbâb-ı nifak Erzurum’da vâlî bulunan Hamdi Paşa hazretlerine gamz etmeleriyle vâlî-i müşârün-ileyh merkumun ba’zı uygunsuzluklarından bahisle der-i devlete iştikâ etdiğine binâen sâdır olan irâde-i seniyye üzerine merkum Dersa’âdet’e celb olunmuş ise de mu’ahharan bir güne cünhası olmadığı saltanat-ı seniyyenin tahkik kerde-i âlisi olmağla yine kemâ-kân ilâtına ağa olmak üzere mahâlline gönderilüb oralardan mürurumuz târihi olan iki yüz atmış sekizde, Kağızman’da bulunup Devlet-i Aliyye’ye hizmet etmekte idi. Bu aşiretin bâlâda gösterilen tavâif-i muhtelifesinden beş yüz hânesi mikdârı ağa-yı mûmâ-ileyhe teba’iyyetle Devlet-i aliyye tarafında, Kars sancağında ve bin hânesi mikdârı Rusya tarafında Revân kıt’asında olarak bunların bir mikdârı yaz mevsiminde peyrlü ve Mâm Zeydî Sinekî yaylaklarında ve bir azı Revân’a tâbi’ Elâgez yaylaklarında bulunup Brûkânlu tâ’ifesinden yüz elli hâne mikdârı dahî İranlu tarafında bulunup kış mevsiminde Makû mahâllinde ve yaz mevsiminde Ebgay yaylaklarında geşt ü güzâr ederler. Ve bir rivâyetde cümlesinin mikdârı bâlâda gösterilen mikdârdan bin hâne ziyadededir. Aşîret-i mezbûrenin ötede beruda kalmış olan tavâ’ifine barınacak yer gösterilse mûmâ-ilyh Kasım Ağa celblerine muktedir olduğu dahî rivâyet edilir.

Not: Yazar Bölgenin coğrafyası, ekonomik durumu, şehirlerin yapısı ve demografik durumunu anlatır.

Ve ayrıca Celali aşireti, Heyderânlı aşireti ve Sebîkî veyahut Sebîkânlu aşiretlerinden bahseder.

Celali aşiretinin kabileleri:

Helikânlı,

Sâkânlı,

Belh’kanlı,

Mısırkânlı,

Banuki,

Cenukânlı,

Hasan soranlı,

Kızılpaşalu.

Hane Adedi Osmanlı: 1200

İran: 880 Rusya:300

Heyderânlı aşiretinin kabileleri:

Âdemânlu,

Şeyh Hesenân,

Mârhôri, yâhûd Maarahôri,

Hamdikânlu,

Durtuyî,

Akubi,

Hılleki.

Hâne adedi: 1150

Sebîkî veyahut Sebîkânlu (Sipki) aşiretinin kabileleri: Bu aşiretin Yezidi olduğu ancak daha sonra bazı kabilelerin Müslüman olduğunu nakleder. Müslüman olan kabileler:

Brimi,

Mânikânlu,

Mâme Zeydî,

Pralâldi,

Dereceki,

Hâl Haseyni,

Prebadi.

Yezidi olan kabileler:

Mikatilli,

İsâ Dezunlu,

Bôtiyanlu,

Şemsıki,

Kılleyri,

Çilânili,

Hasiynî,

Mîranki,

Storki,

Buhalo.

Dini tespit edilmeyen kabile: Mala atey.