Mela Mahmudê Bazidi'nin Kitabında Bazı Aşiretler

Kürt alimi Mela Mehmûdê Bazidi tarafından Kürdistan’da çeşitli dönemlerde (1850-1856) Kürt aşiretleri üzerinde yaptığı araştırmalar, o dönem Erzurum’da görevli olan Rus diplomat Alexander Jaba tarafından Petesburg’ta kitap haline getirilir. Bu kitap 1999 yılında Kürt yazar Cankurd tarafından "Camî'yê rîsaliyan û h'îkayetan bi zimanê kurmancî" ismi ile Kürtçeye çevrilip yayınlanmıştır. 2016 yılında ise Avesta yayınları tarafından hem Kürtçe hemde Türkçe olarak yayınlanır.

Mela Mahmudê Bazidi araştırmasında Ağrı ve çevresindeki Kürt aşiretleri ve aşiretlerin hane sayıları hakkında çeşitli bilgiler vermektedir.

Bazidi'nin verdiği bilgilere göre, 1850-1860 yıllarında Bayazıt (Ağrı, Iğdır ve ilçeleri) ve çevresinde Redkilerin 500 evi bulunmaktadır.

Bazidi Redki aşiretinin Zilan aşiretler konfederasyonuna bağlı bir aşiret olarak sunup, Zilan'a bağlı aşiretleri şu şekilde sıralamaktadır; 

Redkî
Kiltûrî (Gelturi)
Dilxêrî
Birokî
Cemaldînî
Siwêdî
Dilkî
Pîre Xalî
Mam Zêdî
Kurdkî.

Mela Mahmudê Bazidi, Bayazıt (Ağrı, Iğdır ve ilçeleri) çevresinde Zilan'a bağlı aşiretlerin hane sayılarını ise şu şekilde vermektedir;

Zilli - 300 hane (Redkilerin bir kısmı kendilerini Zilli olarak tanıtır)

Redkî - 200 hane.
Kiltûrî (Gelturi) - 100 hane.
Dilxêrî  - 80 hane.
Birokî  - 400 hane.
Cemaldînî - 300 hane.
Siwêdî  - 100  hane.
Dilkî - 60  hane.
Pîre Xalî - 100  hane.
Mam Zêdî - 60  hane.
Kurdkî - 150  hane.

Mela Mahmudê Bazidi, Zilan aşiretler konfederasyonunu şu şekilde tanıtmaktadır;

"Zilan aşiretinin Bayazıt çevresinde iki bine (2000) yakın evi bulunmaktadır. Bu aşiret zaman zaman İran'a ve Revan'a gitmektedir. Kadim önderleri Cemaliddin Beg'in evidir."

Kitapta ayrıca 30 tane hikaye var. Bunlardan iki tanesi Redki aşireti beyi Guli Cewer Ağa'nın amcası Çongdeve Hüseyin Ağa hakkındadır. Mella Mahmud, söz konusu iki hikaye de Hüseyin Ağaya, Hiseyîn Axa Zilli diyor.

Bazidi, Bitlis ve Muş çevresindeki aşiretlerin de listesini vermektedir. 

Hesenî - 500 hane.
Cibrî - 500 hane.
Belkî - 500 hane.
Zirkî - 500 hane.
Huwêdî - 300 hane.
Horî - 200 hane.
Bêndorî - 300 hane.
Berazî - 300 hane.
Banokî - 500 hane.
Motkanî - 500 hane.
Xwîtî - 500 hane.
Çilxûrî - 500 hane.
Memîkî  - 200 hane.
Memanî - 300 hane.
Salarî - 200 hane.
Çekonî Yezîdî - 300 hane.
Lokî Yezîdî - 300 hane.


Mela Mahmudê Bazidi kimdir?

Mahmud Beyazidi (Kürtçe Mehmûdê Bazîdî, d.1797 Ağrı - ö.1863 Erzurum) Kürt tarihçisi, ve İslam alimi.

Mahmud Beyazidi 1797'de Ağrı'nın Doğubayazıt ilçesinde doğmuş önce medrese'de dinî eğitim almış daha sonra Kürt edebiyatı ve Kürt tarihi ile ilgilenmiş. Mahmud Beyazidi 19. yüzyıl Kürt rönesansının öncülerinden bir tanesidir. Aynı zamanda Kürt edebiyatında düz yazıyla ilk metin yazan kişidir. Kürtçe nesirin temeli O’nun eliyle atıldı. Mahmud Beyazidi denemeleri ve değerli ansiklopedik yazılarıyla Kürt edebiyatının yönünü değiştirdi. Kürt edebiyata yeni bir tarz getirdi, nesirle yeni bir süreci başlatmak istedi. Mahmud Beyazidi'ye kadar Kürt edebiyat tarihi sadece şiirden oluşuyordu. Fakat onunla birlikte, artık şiir yerini yavaş yavaş nesire bırakıyor.

Mahmud Beyazidi Kuzey Kürdistan'ın il ve ilçelerini gezip Kürtlerin örf ve adetlerini içeren Adat û Rusûmatnameyê Ekradiye (Kürt Adetleri) adında kitap yazmış. Kürtlerin Örf ve Adetleri ismini taşıyan bu eser, dönemin Erzurum Rus Konsolosu Aleksandr Jaba’nın desteğiyle Mahmud tarafından yazılmıştır. Bu eser, Kürtlerin örf ve adetlerine dair yazılmış bir eser olarak kendi alanında ilktir ve büyük bir tarihi öneme sahiptir.

Eser’in el yazmaları Aleksandr Jaba tarafından korunmuş olup, onun sayesinde günümüze ulaşmıştır.

Bu eser yazar ve araştırmacı Jan Dost tarafından yayına hazırlanmış ve notlandırılmış. Arapça harflerle yazılmış orijinal metin de kitapta yer alıyor. Beyazidi 1863'da Erzurum'da vefat etmiştir.

Mahmud Beyazidi'nin Eserleri

Adat û Rusumatnameê Ekradiye (Kürtlerin Adetleri)
Kîtaba Tewarîxê Cedîdê Kurdistan (Kürdistan Tarihi)
Cami’iyê Risaleyan û Hikayetan (Çirok ve Kürt kültürü'nün yazıldığı eser)

Mahmud Beyazidi ayrıca Şerefhan Bitlisi'nin Farsça kaleme aldığı Şerefname adlı kitabını da Kürtçe'ye çevirmiştir.