Pirsê Pêşîyan, Gotinên Mezinên Redkan

 

Emê di vê beşê da, gotinên pêşîyên kurdan, biwêj û şîretên ku Redkan herî zêde bikar tînin bi we ra parve bikin. Hemû di nava Redkan da hatine tomarkirin.

Bu yazımızda Redkanlılar arasında çokça kullanılan ata sözü, deyim ve öğütleri sizlerle paylaşacağız. Tamamı Redkanlılar arasında kaydedilmiş.

Gotinên Mezinan (Atasözü) ⬇️

* Golıkê malê gayê malê natırse
* Pere ısturiyê mêran e
* Tunebun kotibuna mêran e
* Barê bar ketiya kes quloz nake
* Heta merıv du pırsan nexwe, merıv du sal emır nake
* Gayê belek, belekbuna xwe naterıkine
* Hev hatın, kurê kerêti va ciki nabın
* Her pêxemberi dua nefsa xwe kıriye
* Sed bavê çê, esıl şirê dê
* Kurê lêxe guh nade bavê xwe
* Destê gu, dıçe devê xuyi
* Dest destan dışon, dest dızıvırın ser çevan dışon
* Devê xar pelegoşkê va dixuyê
* Ker bıkeve heriyê xênci xuyê kerê kes xwê nade
* Ga dıkeve kêr zef dıbın
* Hespa çê şıvê xwe naxe
* Sed navê çê illa şirê dê
* Mêr hebın şevereş pır ın
* Hırç çı bıxwe wê dıri
* Peza tenê gura xariye
* Ker kete heriyê xuyê kerê, kerê zexmtır dıbe
* Şur kalanê xwe nabıre
* Xwarzî xala kurik fela
* Çiya çıqas bılınd be rê pê dıkeve
* Her çêlek tê dotın her pırs nayê gotın
* Gêdûka zor ew e tu ji mala xwe derkevî.
* Du findeq gûzekî çêtir in
* Xwedê bide xet û nîvê da dide
* Ez dibêjim hingir mingir, ew dibêje çocik singir
* Laş belaş e
* Qîz kura mala bavê xwe tînin
* Berxê çê ber kozê çê ye
* Berxê mîjok nabe beran
* Xwedê berxê nêr boy kêrê daye
* Newqa berxê mîjok rast nabe
* Rût e bi qapût in
* Sêla sor ocaxa kor dike
* Rasto serbesto xwaro şikesto
* Rast kîsê Xwedê, xwar kîsê xwe dixwe
* Dıjmınê bava kura ra naben dost
* Dız jı malê nebe ga kulekê ra dernakeve
* Mêr hebın şevereş pır ın
* Şerê sıbê xêra êvarê çêtıre
*Sal kumê zuvıriye
* Dıbêjın evdo zer e, qey xweşiya xwe zer e, hilleye loma zer e
* Bavê te siyara kuşt yan peya kuşt
* Ker kere carekê duduya sisiya kete heriyê, êdi wê riyê ra naçe
* Karê xwe nehêle sıbê nanê xwe bıhêle sıbê *Cehê bêdera merıva genımê xelkê çêtıre
* Kurmê darê jı darê nebe dar çırug nabe
*Heta nebe qal nabe mal * Merıv caran jı ber teyşta xwe nan ji vala dızvıre
* Ecelê bızınê tê bızın dıçe nanê şıvan dıxwe
* Puşê salê, salê dımine
* Mer çıqas pungê acız e pung ber qulıka wi hêşin dıbe
* Merıva hevdu razikır hezki bıla sêvek be
* Devê hırçê nagije sêvê dıbêje sêv tırşe
* Mêşe bê çılag nabe
* Kuçık ber siya darê da dıkeve hew zane siya wi ye
* Ewê pêşiye yê dawiyê ra dıbe pıre
* Merıvê meriya bıbıne kevır ji serê merıv naşkinın
* Bıla delavbe bıla kur be bıla qizbe bıla pirbe
*Kewkiyê dawiyê teşka ye
* Wexta kete nava du bıra, herdıkê ji bıbın para gura.
* Dıza jı dıza dızi erd u ezman lerızi
* Bıra wara be ne gora be
*Zımanê şirin mer ji qulıkê derdıxe
* Çavê gırti feyda wiya çavê vekırira tune
* Destê dayinê vala nazıvıre
* Bırayê kêri bırayê xwe nehat kêri meri nayê

* Malê mışka rureşe
* Çavê deriya xweli lı seriya
* Teyrê nêçirvan nukılê wiya kêrre
* Çavê kor daima qırş dıkevê
* Mıri gorbegor nebe gor lê teng nabe
* Jın parsiya xare tu rast bıki dışkê
* Pivaza dostê meriya peklewa xelqê çêtır e
* Meri sa ra çarıxa nadıru se çarıxê xwe dıxwe
* Carê ferza bıke suneta paşê bıke
* Eyşo kıllaye fato hıldaye hal têda nemaye
* Bızın dızika va tê nêri, eşkere dızê.
* Golıkeke meriya ji hebe, merıv waran da namine
* Talanê tevayi zeynete (hepsininki giderse, benimki de gitsin)
* Pez rez e, roviya wi dırêj e (davar çabuk çoğalır, ihtiyaç anında el atılır)
* Na mal ewladê çê ra çêke ne ji yê xırab ra; ewladê çê hewci mal nine yê xwe çêke. Ewladê xırab ji mala çêkıri xırab dıke.
* Nanê xwe bıde nanpêja, keriki zêde bıde (işini, işin ehline ver)
* Buye buka ser kerê, beriya xwe tuyi merıvan dıke (kendi ayıbını görmeden, başkasınınkini gören)
* Bıra sıvra merıvan hemasa lı erdê be, xelq ser sıfra merıvan be, merıv ser sıfra xelqê nebe.
* Merıv xeyba pışti mıriyan dıke, pışti saxan nake.
* Ava gurguro netırse, ava nerm bıtırse

Biwêj (Deyimler) ⬇️

* Bavo nıg hıldaye, ewi daniye dewsê
* Mêran mêr dıkuştın Fate korê hur dışuştın
* Çomaxê Redka bıçengê daye
* Bûk lı ser hespêye, Hefsar destê mistêye, Kes nizane qismetê kêye.
* Merıv hezdıke pışika merıva ji nêçirvan be
* Heta barê kerê gıran nebe ker naçe
* Tu çı zu buyi dik, te çı zu azan da
* Mıri hew dızanın zındi her roj hewlê dıxwın
* Hur hate yara delil halê jara
* Ne golık heye bımıje ne xesi heye bıkuje
* Em bı vê quşê, nagêjıne Muşê
* Çevê lı deriya xweli lı seriya
* Dewsa şêra kund mane
* Kuma dayne persa jê bıke
* Buka malê xweş xebıti, ker gırêda cehş fılıti
* Mışkê terazinê, berxa lı ber bızınê, mêrê gura jınê, halê wi halê mırınê
* Seri dare bırxê dare, ha bade ha bade
* Arê kewarê emê tev bıxwın heta baharê
* Diwaro tera dıbêjım bukê tu fehm bıke
* Dar kewê neket kew darê ket
* Dar nemaye bayê nehejandiye
* Sala çê seri da çê ye
* Yeki bızınek newaleki da ditibu heroj wıra hıhı dıkır
* Hosta necar razê weke hercar Xwedê yeke derge hezar
* Pirê nemıre bahar hat
* Dengê defê durva xweş e
* Merıv çı dıbine wiya hıltine
* Tıştê çu nede du
* Bukê zar zıman tune xesiyê din u iman tune
* Ewa bayê xermana xwe dınıhêre
* Soz Sozê mêrê berê
* Gurra dıxwe xweyi ra lê dıgere
* Serê mêra ziyarete (sonde me “serê te”)
* Hiv roniye Nikê hew zane hê roj e
* Nêçir berva mın hat guyê tejiya mın hat
* Ez berê qasi te bum paşê qasi xwe bume
* Ewa bın duvê xwe da tê beran.
* Ewa zıkê xwe xeber dıde.
* Xuna mın jı xuna wi sortır nine (anca beraber, kanca beraber)
* Ewa nanê wi lı ser çokê ye (nankördür)
* Ew havin ji quna wê zıvıstanê ye

Öğüt (Şîret) ⬇️


* Nebe kevırê pıçuk xelqê pêli teke, bıbe kevırê mezın, kevırê mezın star ın
* Çıqas dıbi mir, Xweda neke bir
* Jı xwe ra duki bıke
* Jı xwe ra her ciyeki avahiki çêke

Devoka Redkan (Redkan şivesi) ⬇️

Aşağıda verilen örnek, yetmiş yaş üzerinde kullanılır. Yeni nesillerde bu şive yok olmuş/oluyor.

Normal hali - Redkanlılarda

Nan > Nin
Nexwaş > Mexwaş
Neçe > Meçe
Neke > Meke
Xalıt > Xêlıt
Lı merıvan dıxın > Mêriv dıxın
Mın Salıh ra got > Mın Sılêh ra got
Heywanan bine > Heywin bine, Hêwin bine
Eslan bine malê > Êslin bine malê

Genım hılde > Gênım hılde

Bavê Xalıt e > Bavê Xêlıt e
Sura baxçe > Heyat
Zebeş > Kal
Nıft > Piçke
Çiya > Pal, Çiya
Diya mın > Ciya mın
Peyale > İskan, istekan

Şekırleme > Kanfêd

Dıbêje > Doje, Dıwêje
Kekê > Kekê, Eto, Axê
Dayê > Dayê, Inê, Lelê, Ala

Lorîk - Nenni

*Bejn ziravo lo kuro
Pê, çarixa Hemzikî
Dest, çomaxa Redikî
Gorê sipî, Ademî
Zarê şirîn, Celalî
Tel tifinga, Sîpkî
Xwe ser bana ba dikî
Pêşa xwe tijî den dikî
Dewa qîza mîr dikî
Dayîk pîr e can dikî
Lorî lorî lo kuro

* Ewbekirê Redkanî

Çû gopalê xwe hilanî

Çû Bexdayê pez anî

Konê xwe Rewanê danî

(Got: Hecî Bedir Köse (72), Qereçan)