Redkilerin Soy Ağacında Redki Aşireti Tarihi

Redkiler, günümüzde yazıya, yazmaya önem verdikleri gibi, geçmişte de tarihlerini yazıya kavuşturmaya önem vermişlerdir. Redki Aşireti, yüzlerce yıl öncesinde, daha Erivan'dan göç etmeden önce tarihini ve soy ağacını yazmış ender Kürt aşiretlerinden biridir. Ayrıca Ağrı Direnişi lideri İhsan Nuri Paşa, 1946'da İran'da Kürtçe ve Farsça yazdığı "Tarixê Rişeyê Nejad-i Kurd“ isimli kitabında Redkilerin soy ağacındaki bilgileri doğrular bilgiler vermektedir. Öncelikle soy ağacındaki bilgileri, daha sonra ise İhsan Nuri'nin kitabındaki bilgileri vereceğiz.

Soy ağacında Redki aşiretinin soy ağacı haricinde, tarihleri hakkında da önemli bilgiler verilmektedir. Bu belge, Redkilerin tarihini çarrpıtmaya çalışanlar ve tarihlerini çalmak isteyenlere engel olmak için çok önemlidir.

Redkilerin yüzlerce yıl önce hazırlanan soy ağacında, Redki aşiretinden şu şekilde bahsedilmektedir:

"Redkiler 983 yılına kadar kendilerine Zilli (Zilan) Aşireti derlerdi. 983 yılından önce Hachac ı Zalim'den kaçıp, Silvan'ın Kelê köyüne göç ederler. 983 yılı ile 1000 yılı arasında Mîrê Mervan (Mervan Kralı), Redkilerden Newal isimli bir kızı, bir geceliğine çadırına davet eder. Redkiler kabul etmeyince, Mîrê Mervan onlara savaş açar. Silvan'ın Kelê köyünde yaşayan Redkanlılar, kendilerine saldıran Mîrê Mervan ve 40 adamını öldürürler. Mîrê Mervan ve 40 adamının öldürüldüğü tepeye, halk arasında bu olaydan dolayı 'Gırê Seriya' deniliyor. 

Bu olaydan sonra Redkiler İran Kumkent'e kaçıyor. Bir müddet Kumkent'te yaşadıktan sonra, oradan Erivan'a gidiyorlar."

Söz konusu belgeye göre, Redki aşireti sekiz kardeşin çocuklarından meydana geliyorlar. Belgeye göre, Redki ismini 983 yılında alıyorlar. Bu 1035 yıl ediyor.

Yaklaşık bin yıl Erivan çevresinde yaşayan Redkiler, 1890 yılından, 1915 yılına kadar kafileler halinde Erivan'dan Iğdır ve Kars'a, buralardan ise, Ağrı, Erzurum ve Muş'a dağıldılar.

Söz konusu belgede Kelê köyü ve Gırê Seriya isimli tepeden bahsediliyor. Bizler Êla Redkan olarak böyle bir yerin olup olmadığını merak ettik, ve araştırdık. İsmi geçen Gırê Seriya tepesi ve Kelê köyünü Êla Redkan olarak araştırdık ve bulduk. Silvan'da gerçekten de Kelê isimli bir köy var ve bu köyde Gırê Seriya isimli bir tepe var.

Köy halkına Gırê Seriya tepesinin hikayesini sorduğumuzda, "Burada bir aşiret, bir kralın adamlarını öldürmüş, bu sebepten dolayı tepeye o günden sonra bu isim verilmiş" cevabını aldık.

İhsan Nuri Paşa'nın kitabında Redki (Zilan) aşireti:

İhsan Nuri Paşa'nın "Tarixê Rişeyê Nejad-i Kurd“ (Kürtlerin Kökeni) isimli kitabındaki bilgileri aynen aşağı ekliyoruz:

"Kürtlerde Tol dan Bayramı kutlanır. Kuzey Kürdistan'da o gece herkes evinin arkasında, yahut yüksek yerlerde ateş yakar. Bu iş için hazırlanan uzun sopaların (çubuk) ucuna gazyağı veya hintyağı konur aydınlatılırdı. Bu hareketlerden anlaşılıyor ki, Dahhak'a karşı yapılan ihtilâl sırasında evlerin arkasında yakılan ateşler aydınlatmaya neden oluyor, ateşlerin dolaştırılması da ayaklanmanın başlamasını haber vermeye yarıyordu. Eskiden telefon, telgraf gibi haberleşme araçları bulunmadığından bu iş için ateş alevini yüksek noktalara çıkararak ondan yararlanmışlardır. Bir işin tüm ülkede birden son bulmasını istediklerinde bekçiler, merkezi şehirdeki ateşi yakar, köy ve kasabalardaki bekçiler de bu işi bir diğerine bildirirlerdi.

Mervani Hükümeti döneminde, Mervan hükümdarlarının zulmünden kaçan Zilan aşireti arasında, Huxşter (Hugş-ter)in Sekkalar’ın reisleri için yaptığını yaptılar. Yani itaatsizlikten dolayı aşirete gelen 80 süvariyi evlere dağıttılar. Gece, önceden aralarında kararlaştırdıkları üzere damın arkasında aşiret reisi bir yorganı hint yağına bulayıp ateşe vererek etrafı aydınlattı. Onu gören herkes bu ateşle verilen işaret üzerine misafirini öldürdü. Üçüncü ateşte hepsi göç edip kuzeye gittiler. Aşiret reisinin evindeki başkan öldürülmek istenince, bu, yiyecek ambarına kaçtı. Orada onu yakalayıp öldürdüler. Bu nedenle Zilan reislerinin ailelerine bugün de "Kulin bı Xûn" deniyor.

Tol Dan" Bayramı, Birinci Dünya Savaşı'ndan önce Rumi 14 Şubat (Fevrie), yani 18 İsfend'e rastlıyordu (*). Şu anda 25 Behnen'e rastlar (**). Nedeni de şudur : Osmanlı Devleti Rumi takvimi kullanırdı. Miladi takvimden 13 gün daha sonra olduğundan, Birinci Dünya Savaşı zamanında Alman müttefikleriyle uyuşsun diye Miladi takvimi benimsediler. Kendi takvimlerini böylece 13 gün ileri aldılar. Bu nedenle de 14 Şubat (Fevrie), 25 Behmen'e rastladı.

Demawend'de kutlandığı belirtilen Kürt Bayramı (Cejna Kurd) ve Kurmanclardaki "Tol Dan" arasındaki aşırı uzaklık için de şunu demek mümkün: 31 Ağustos'ta Demawendiler bayram yapıyorlardı. Bu 9 Şehriyer'a rastlıyor. Mihrimah'ın (***) başındaki eski Newroz Bayram'ından iki gün önce, yani yılın son ayının başlarındaydı. (****). 8 İsfend'deki Kurmancların "Tol Dan" Bayramı da yine bugünkü hesapla Newroz'dan 21 -22 gün öncedir. Yine yılın son ayının başlarına rastlıyor."

İhsan Nuri Paşa, Tarixê Rişeyê Nejad-i Kurd (Kürtlerin Kökeni), Kuhistan Dergisi, İran, 1946.

Redki aşirerinin kadim ismi Zilan olduğundan, Kürtler arasında Redki aşiretine, Serê Zîla ve Serkanîya Zîla (Zilanlıların başı, Zilan'ın kaynağı) olarak denilmektedir.

Redki aşiretinin tarihinin yazılması, Kürt tarihi bakımından çok önemlidir. Bu sebepten dolayı yukarıda paylaştığımız yüzlerce yıllık belge, özelde Redki tarihi, genel olarak da Kürt tarihi bakımından çok önemlidir.

(*) İran takviminin onikinci ayı olan Isfend aslında 20 Şubat-20 Mart arasındadır.
(**) Behmen ise genel olarak 21 Ocak - 20 şubat günleri arasındadır.
(***) Şehriyar ve Mihrimah birer İran ayıdırlar.
(****) Bilindiği üzere Newroz yılbaşı olup 21 Mart tarihine rastlar. Bundan önceki ay ise doğal olarak yılın son ayıdır. Burada belirtildiğine göre, Demawend'de kutlanan Çeşna Kurd (Kürt Bayramı), Newroz’dan 22 gün önce, yani yılbaşından önceki, yılın son ayının başlarına rastlıyor.