Eleşkirt Çevresinde Redkiler: Kara Bışar Soyundan Gelenlerin Tarihî ve Sosyo-Kültürel Analizi.
Özet
Bu makale, Eleşkirt çevresinde tarihî olarak yerleşmiş Redki aşiretinin Kumki kolu ve Kara Bışar’ın neslinden gelen ailelerin sosyo-kültürel yapısını incelemektedir. Araştırma, bölgedeki göçler, aile kolları, aşiretler arası evlilikler ve kimlik algılarının tarihsel süreç içindeki dönüşümüne odaklanmaktadır. Ayrıca, Êla Redkan blogunun Eleşkirt Redkileri başlıklı çalışmasından elde edilen bulgular, bölgedeki Redki kimliğinin korunması ve yeniden fark edilmesi bağlamında ele alınmıştır.
Giriş
Redkiler (Redkan/Redki), tarihî olarak Serhad bölgesinde köklü bir geçmişe sahip Kürt aşiretlerindendir. Osmanlı belgelerinde zaman zaman “Zilla” veya “Zilan” olarak geçen bu aşiret, özellikle Eleşkirt çevresinde yaklaşık 400–500 yıldır yerleşiktir. Bu çalışmada, Eleşkirt ve çevresinde yaşayan Redkiler, özellikle Kumki koluna bağlı Kara Bışar’ın soyundan gelen aileler temel alınarak incelenmiştir.
Bölgedeki sosyo-kültürel etkileşimler ve aşiretler arası evlilikler, Redki kimliğinin zaman zaman kaybolmasına ve bazı ailelerin kendilerini farklı aşiret mensubu olarak görmesine yol açmıştır. Bu makale, tarihî belgeler, sözlü tarih ve Êla Redkan’ın yayımladığı saha çalışmalarına dayanmaktadır.
Aşiret Yapısı ve Kumki Kolu
Redki aşireti toplamda 380 köyde yaşamakta ve 13 farklı kabilenin bir araya gelmesiyle oluşmaktadır. Bunlar arasında en kalabalık kollarından biri Kumki koludur. Redki aşiretinin kolları arasında Kumki, Memki, Çekemi, Heciya ve Torına Mala Kosa v.b gibi kollar öne çıkmaktadır. Eleşkirt çevresinde yaşayanların çoğu Kumki koluna mensuptur. Bu kolun önde gelen temsilcilerinden Kara Bışar, Memıta ve çevresindeki Redki ailelerin atasıdır.
Kumki kolu, tarihî süreçte Eleşkirt, Çelê, Melleozman, Eleşkirt merkezi, Qirka, Boşik, Yıxni, Soğana ve Van merkez gibi geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Bu yayılım, hem aşiretin nüfuzunu hem de göç ve yerleşim dinamiklerini ortaya koymaktadır.
Eleşkirt ve Memıta’daki Redkiler
Memıta köyü, Kumki kolunun en bilinen yerleşim merkezlerinden biridir. Memıta köyünde yaşlılar, çocuklara kızınca onlara Kürtçe olarak: “damara Kumka” (Kumki damarlı) derler. Bu ifade, çocukların Kumki kolundan olduklarını ve bu soydan gelen özellikleri taşıdıklarını belirtir. Buradaki Redkiler, yakın çevre köylerden gelen Sipki aşireti ile sık evlilik ilişkileri kurmuşlardır. Bu durum, uzun yıllar boyunca Memıta sakinlerinin kendilerini Sipki aşiretine mensup zannetmesine yol açmıştır. Ancak, Êla Redkan’ın Eleşkirt Redkileri başlıklı saha çalışmaları sayesinde bu aileler, yeniden kendi Redki kökenlerini fark etmişlerdir.
Buna karşın, Boşik köyündeki Taşdan ailesi hâlen kendilerini Sipki aşireti mensubu olarak görmektedir. Bu durum, bölgedeki asimilasyon süreçlerinin kalıcılığını ve yerel kimlik algısının sosyal ilişkilerden nasıl etkilendiğini göstermektedir.
Kara Bışar’ın Torunları ve Göçler
Kara Bışar’ın çocukları, Eleşkirt çevresinde farklı köylere dağılmıştır. Öne çıkan aileler şunlardır:
Taşdemir ailesi: Melleozman köyünden Xıdıdok ve oradan da Xano köylerine göç etmiştir.
Özçoban ailesi: Melleozman köyünden Van’a göç etmiş olup, dedeleri Melle Mıhemed’in Kuran’a yazdırdığı kayıt, Redki kimliğinin sürekliliğini belgeler:
“Mamed oğlu Molla Muhammed, anne adı Hazal. Melleosman, Memıta köylerinden, Redki aşireti Kumki kolu, Kara Bışar’ın neslinden.”
Bu göçler, Redki ailelerin hem ekonomik hem de sosyal dinamiklere bağlı olarak yeni yerleşim alanlarına yöneldiğini göstermektedir.
Kimlik ve Sosyo-Kültürel Dinamikler
Redki kimliğinin korunması, özellikle Memıta köyünde gerçekleştirilen çalışmalar sayesinde sağlanmıştır. Bununla birlikte, bazı köylerde asimilasyon süreci hâlâ devam etmektedir. Redki kimliği, sadece soy bağı değil, aynı zamanda güç birliği ve toplumsal aidiyet ile de ilişkilidir. Aşiretler arası evlilikler, göçler ve yerleşim çeşitliliği, kimlik algısını etkileyen başlıca faktörlerdir.
Êla Redkan blogu, saha çalışmaları ve yerel kaynakları bir araya getirerek, Redki kimliğinin yeniden keşfi ve korunmasında önemli bir rol üstlenmiştir. Bu tür çalışmalar, yalnızca bireysel ailelerin tarihî bilincini değil, bölge tarihinin bütününü de aydınlatmaktadır.
Sonuç
Eleşkirt çevresinde yaşayan Redkiler, tarihî olarak köklü bir geçmişe sahip olmasına rağmen, sosyo-kültürel etkileşimler nedeniyle zaman zaman kimlik karmaşası yaşamıştır. Kara Bışar’ın soyundan gelen aileler, hem Memıta köyünde hem de çevre yerleşim alanlarında Redki kimliğinin en güçlü temsilcileridir.
Bu çalışmanın bulguları, Redki kimliğinin korunması, tarihî soy ağacının belgelenmesi ve Serhad bölgesindeki sosyal yapının anlaşılması açısından önemlidir. Ayrıca, saha araştırmalarının ve yerel tarih çalışmalarının, kültürel hafızayı güçlendirmede kritik bir rol oynadığı görülmektedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder